usak

Tarihi

Usak ve çevresinde MÖ 4000 yillarina ait yerlesim bölgelerine rastlanmaktadir. Özellikle bronz çaginda yerlesimin daha yayginlastigi görülmektedir. MÖ.2000 de Anadolu'da ilk siyasi birligi kuran Hititlerin 1000 de ise Friglerin bati sinirini olusturan Usak ve çevresi bu kültürlerden ziyade Ion Kültürünün etkisi altinda kalmistir.

Usak MÖ. 620'de Lidya'nin egemenligine girmistir. Dünyada ilk kez parayi basan ve kullanan, döneminin en zengin kralligi olan Lidya'nin hakimiyeti MÖ. 546 yilina kadar devam etmistir. Bu süre içerisinde Efes'ten baslayan kral yolu yapilmis ve yol Gediz (Hermos) nehrini takip ederek Usak ili sinirlari içerisinde Güre köyü, Usak-Keromon- Agora kentlerine ugramaktaydi.

MÖ. 546'da bölge Iran'dan gelen Perslerin hakimiyetine girmistir. Pers egemenligi MÖ. 334 yilina kadar devam etmistir. Bu tarihte Makedonyali Büyük Iskender'in Anadolu seferi sonucu bölge tüm Anadolu gibi Büyük Iskenderin hakimiyetine girmis, Iskender'in ölümünden sonra ise bölge, Büyük Iskender'in generallerinden Antigon'un payina verilmistir. Daha sonra bir süre Bergama kralligina baglanan Usak ve çevresi MÖ. 189 yilinda Roma hakimiyetine geçmis, Kavimler Göçünden sonra Roma Imparatorlugunun ikiye ayrilmasi neticesinde Dogu Roma sinirlari içinde kalan Usak, MS. 12, Yüzyila kadar Bizans hakimiyetin da kalmistir

Yöre 1176 yilinda Selçuklu Sultani II. Kiliçarslan ile Bizans Imparatoru Manuel Komnenos arasinda yapilan Miryakefalon (Kumdanli) Savasi sonucunda Selçuklulara geçmistir.Zaman zaman el degistirmeler olduysa da Bizans Hakimiyeti 1233 tarihinde sona ermistir. Bu tarihten itibaren Usak civari artik tamamen Türk hakimiyetine geçti.

Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde;Usak' ta Selçuklu dönemine ait bazi eserlerin varligi belirtilmektedir. Bunlardan Usak Kalesinin kare seklinde sehri cevreledigi ve bes kapisinin bulundugu yazilmaktadir. sehre 5Km. mesafede Dokuzsele Deresi üzerinde bulunan Canli Köprü, kitabesine göre 1255 tarihinde insa edilmistir.

Usak, Anadolu Selçuklulari döneminde bu devletin sinir sehri olmustur. Sultan Alaaddin Kevkubad zamaninda, Kütahya ve Usak civarinin kesin olarak Türk hâkimiyetine girmesini takip eden yillarda, bölgeye kesif bir Türkmen yerlesmesi olmustur.

Usak, Osmanli hakimiyetine girdikten bir süre sonra yapilan idari taksimata göre Anadolu Eyaletine bagli Kütahya Sancaginin bir kazasidir. 1513 - 1530 tarihleri arasi Usak Kütahya Sancaginin kazalari arasinda gösterilmektedir. Usak bu statüsünü 1530 tarihine kadar devam ettirmistir.

1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterine göre Usak'ta 11 mahalle ve 411 hane bulunmaktadir. Cami, Burhan Fakih, Haci Hizir mahalleleri nüfus olarak sehrin en büyük mahalleleridir. Meîcid-i Kassab Hasan, Selman Fakih (Dervis Mehmed), Mescid-i Meshed mahalleleri ise en küçük mahallelerdir. Sehir nüfusu içinde gayri müslim olmamasi dikkat çekmektedir. Sehirde 493 yetiskin erkek bulunmaktadir. Ayrica 8 imam,1 hatip, 4 müezzin, 2 Hafiz-i Kur'an olmak üzere 15 din görevlisi hizmet etmektedir. Yine ; 1 seyyid, 3 muhassil (vergi tahsildari). 5 sipahizade, 5 sahib-i berat mevcuttur.

Usak kazasinda yerlesme daha çok kirsal alana yayilmis olup, yüzden fazla köyü ve Akkoyunlu yörüklerine bagli konar-göçer olarak yasayan 19 cemaati bulunmaktaydi.

Katip Çelebi'nin (1605-1658) "Cihannüma" adli eserinde ; "Usak, Kütahya'nin dogusunda Murat Dagi yakininda, bir dere içinde kaleli bir kasaba, 150 adet köyü bulunan mamur bir kazadir. Kasabasi genis bir ovanin dogusuna düsüp köyleri o ovada bulunmaktadir. Seccade ve halisi meshurdur." diye bahsedilmektedir.

l7. yüzyilda yazilmis olan bu iki kaynak esere göre Usak, 16.yüzyildaki sosyal ve ekonomik yapisini degistirmis gözükmektedir. Bu yüzyilda köylerin sayisinda bir tutarsizlik söz konusudur. Hali ve kilimcilik sehrin ekonomisine büyük bir katkida bulunmaya baslamistir

Charles Texier de "Küçük Asya" adli kitabinda; Usak'in 1500 haneden olustugu belirtilmektedir. Usak için; " Bu sehir, sekenesinin sanatkar fikrinden dogma bir refah ve temizlik manzarasi arz eder" demektedir.

Texier,Usak haliciligina da deginmis, bölge haliciliginin çok eski bir mazisi olmasi nedeniyle gelistigini belirtmektedir.

Usak. Osmanli yönetimi altinda l7 ve 18. yüzyillarda uzun süre baris içinde yasamistir. 19. yüzyilda Usak canli bir ticaret sehri haline gelmistir. Özellikle hali ve kilimleri Izmir yoluyla Ingiltere ve Fransa'ya kadar ulasmistir. Alasehir-Afyon Demiryolunun 1869 yilinda tamamlanmasiyla Izmir ile Usak arasinda ulasim kolaylasmis ve ticari hayat daha da canlanmistir.

1890 da Usak Kazasinda toplam 77.269 nüfus yasiyordu. Merkezin nüfusu ise 13.084' tü. 1894 H-üdavendigar Vilayet Salnamesi'ne göre Usak'ta yaklasik 74.000 kisi bulunmaktaydi. toplam erkek nüfus 35 543. toplam kadin nüfus 38 365 idi.

Ege bölgesi'nin büyük kisminin I.Dünya Savasindan sonra Yunanlilar tarafindan isgalinin ardindan, bütün Bati Anadoluyu kapsayacak bir üst kongre niteliginde "Alasehir Kongresi" 15-16 Agustos tarihinde toplandi. Kongreye; Balikesir, Manisa-Alasehir, Sindirgi, Buldan, Gördes, Usak, Ödemis, Bozdag, Inegöl, Denizli-Nazilli, Akhisar ve Ayvalik'tan temsilciler katildi. Kongrede Hacim Muhittin Çarikli baskan, Usak temsilcisi Ibrahim Bey ise Baskan yardimcisi seçildiler.

Yunanlilar silah zoruyla Sevr Antlasmasini Osmanli Devletine kabul ettirebilmek için 22 Haziran 1920 tarihinde taarruza basladilar. 29 Agustos 1922'de Usak'i isgal etti. Yunanlilar Usak'a girdikleri zaman esraftan ve köklülerden pek çogunun evlerini yagmaladilar. Ayrica isgal sirasinda Yunan askerleri pek çok kisiyi öldürdü. Yunanlilar isgalden sonra sehre yerlesmek için bazi evlere el koydular. Usak'ta yerli halki sindirmek gayesiyle nüfuzlu kisileri, Atina ve Yunan adalarindaki esir kamplarina sürdüler. Sürgüne gönderilen 300 kadar vatandasimiz 10-12 ay sürgünde kaldilar.

29 Agustos 1920 de isgal edilen Usak, iki yil iki gün süren Yunan isgalinden 1 Eylül 1922 günü kurtuldu.

Usak'in Yunan isgalinden kurtulusu esnasinda; Yunan askerleri, arkalarinda tam bir enkaz yigini biraktilar. Bunu yaparken Rum ve Ermenilerin kurduklari kundaklama ve imha ekiplerinden de yardim aldilar. Bu yanginda Usak kaza merkezindeki Kurtulus Mahallesinin yarisi, Hamidiye, Sarayalti ve Durak Mahallesinin tamami yandi. Usak Ticaret ve Sanayi Odasi tarafindan yapilan incelemelerde 650 ev, l resmi bina, 3 hamam, 2 mektep, l hastane, 5 han ve otel. 5 cami ve mescit. 4 medrese. 2 kiremithane. 2 fabrika. 26 çesme ve su terazisinin yandigi tespit edildi. 9 Ekim 1922 tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi de Usak'ta 1800 hane ve dükkan, 16 camii, mescit ve tekkenin yandigini bildirmektedir. " Anadoluda Yunan Zulm ve Vahseti" adli eserde ise Usak kazasinda 8132 hane, 689 dükkan ve 119 camii ve mescidin yandigi açiklanmaktadir. Ayni tarihli Hakimiyet-i Milliye Gazetesi'ne göre sehirde 982 kisi Öldürülmüs, 382 kisi yakilmis. 40 kisi bogulmus, 54 kisi kaybolmustur. Anadoluda Yunan Zulm ve Vahseti adli eserde Usak merkez ve köylerinde Yunanlilar tarafindan 13 488 kisinin öldürüldügü, 3210 Türk ve bir o kadar da hristiyanin zorla yanlarinda Yunanistan'a götürüldügü yazilmaktadir. Milli mücadele yillarinda Usak, maddi ve manevi bakimdan zarara ugramasina ragmen, Cumhuriyet Türkiyesi'nde ilk girisimlerle sanayi hamlesini baslatmistir.

Usak, 20 Nisan 1924 tarihli 491 Sayili Teskilat-i Esasiye Kanunu ile yapilan idari düzenlemede yine Kütahya Vilayetinin bir kazasi olarak kaldi. 9 Temmuz l953 tarih ve 6129 Sayili kanunla vilayet haline getirilen Usak'a Türkiye Cumhuriyetinin yeni idari yapisi içinde Banaz, Sivasli, Karahalli ve Ulubey Nahiyeleri ve Manisa ilinden Esme ilçesi baglandi. Nahiyeler ilçe statüsüne getirildi.

Coğrafya

Usak ili, Ege Bölgesinin Içbati Anadolu bölümünde, Ege Bölgesi ile Iç Anadolu bölgesinin birbirlerinden ayrildigi Içbati Anadolu esiginin bat kenarinda, 38 derece 13 dakika ve 38 derece 56 dakika enlemleri ile 28 derece 48 dakika ve 29 derece 57 dakika boylamlari arasinda yer alir. Kuzeyde Kütahya, doguda Afyon, güneyde Denizli ve batida Manisa illeri bulunmaktadir. 5 341 km 2 alana sahip olan Usak yüzölçümü itibariyle iller siralamasinda 64. siradadir. Ülke yüzölçümünün % 0.7 lik kismini olusturmaktadir.
Murat dagi, Bulkaz dagi ve Ahir dagi ilin kuzey, kuzeydogu ve dogudaki dogal sinirlarini olustururlar. Il topraklarinin batisi, Gediz vadisi ile Ege Bölgesine açilir. Il topraklari bir çok vadiyle yarilmis dalgali yaylalar görünümündedir. Bu yaylalar kuzeydogudan güneybatiya dogru alçalarak bazi kesimlerde hafif dalgali bir görünüs alirlar.

Murat dagi, Bulkaz dagi ve Ahir dagi ilin kuzey, kuzeydogu ve dogudaki dogal sinirlarini olustururlar.

Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasinda geçis özelligi gösteren bir iklime sahiptir.

Il arazisi genel olarak dalgali plato görünümündedir. Kuzey ve dogu kesimleri daglik, güney ve bati kesimleri ise ovalar ve dalgali arazilerden olusmaktadir. Il topraklarinin % 57,5 i platolardan, % 37 si daglardan ve % 5.5 i de ovalardan meydana gelmektedir.

Bulkaz Dagi, Sivasli ilçesinin dogu ve güneydogusunda; Zirve noktasi 1930 m. dir. Ilin diger önemli daglari; Ahir dagi ( 1915 m.), tahtali tepe ( 1644 m.) ve Kocatepe (1298 m. olusturmaktadir .

Eğitim

2002-2003 ögretim yilinda il genelinde 5 320 ögrenci tasimali egitimle ögrenime devam etmektedirler. Usak genelinde derslik basina ögrenci sayisi ortalamasi 37,6 dir.

Ilimiz genelinde Milli Egitim Bakanligina bagli 36 adet liseden bir adedi özel, 35 adedi resmidir. Bunlardan 18 adedi genel , 18 adedi mesleki ve teknik lisedir. Saglik Bakanligina bagli Banaz Saglik Meslek Lisesinde( tibbi sekreterlik bölümü) ( 49 kiz, 37 erkek) 86 ögrenci, Esme Saglik Meslek Lisesinde ( tibbi sekreterlik) ( 40 kiz, 35 erkek) 75 ögrenci, Ulubey Saglik Meslek Lisesinde ( acil tibbi teknisyenlik) ( 94 kiz, 33 erkek) 127 ögrenci egitim yapmaktadir. Bunlarla bitlikte ilimiz genelinde toplam lise sayisi 39 dur.

Nufus

1924 'de Usak merkez nüfusu, 15 bindir. Usak iline bagli ilçe ve köylerinin (150 civarinda köy ve KarahallI, Ulubey ve Banaz Nahiyeleri) nüfusu ise 70 bin'dir. Buna göre 1924'te Cumhuriyet' in 1. yilinda Usak'ta 85 bin kisi yasamaktadir. 1926 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Devleti Salnamesinde ise Usak' in nüfusu. 91.298 kisi olarak verilmektedir.
Cumhuriyet Devri'nin ilk nüfus sayimi 28 Ekim 1927' de yapilmistir. Bu sayim sonuçlarina göre Usak Kazasi'nin toplam nüfusu 88.463 olarak tespit edilmistir. Bunun 40.965'i erkek. 47.678'i kadindir. Yine ayni nüfus sayimi sonuçlarina göre merkez nüfusu 16 887 dir.

Turizm

Usak tanitim yetersizligi ve gerekli yatirimlarin ihmal edilmesiyle turizm gelirlerinde diger illerin sagladigi basariyi saglayamamistir. Gerekli tanitimin yapilmasi durumunda önemli bir turizm geliri elde etmesi hiç de zor gözükmemektedir.

işte önemli gezi ve dogal güzelliklerimiz;
Usak Arkeoloji Müzesi
Akmoneon - Banaz - Ahat
Sebaste - Sivasli - Selçikler
Blaumdus - Ulubey - Sülümenli
Mesotimalos - Esme - Düzköy
Güre Tümülüsleri - Güre
Antik Kentler : Sebaste (Selcikler), Blaundus (Sülümenli),
Camiler : Burma Cami, Ulu Cami
Hanlar : Pasa Hani, Bedesten
Köprüler : Cilandiras Köprüsü, Çataltepe Köprüsü
Usak Evleri : Osmanli Mimarisi özelliklerini tasiyan sivil mimari örneklerine Aybey, Isik, Karaagaç ve Kurtulus Mahallelerinde rastlamak mümkündür. Bu evlerin genellikle birinci kati tas örgü, ikinci kati ahsap, cumbali ve besik çatili, alaturka kiremitlidir. Bu evler Kültür Bakanliginca koruma altindadir.
Termal Tesisler : Örencik Termal Tesisleri, Hamambogazi Kaplicasi

Ekonomi

a) Tarım

Il alaninin % 45, 34 ' ü tarima elverislidir. Tarim alanlarinin % 93' ü tarla arazisidir. sadece % 8 'i sulanabilir özelliktedir. Tarim alanlarinin azligi, ilde sanayilesmeyi zorunlu hale getirmistir.

Il genelinde 147 150 ton bugday, 231 990 ton arpa, 2 478 ton yulaf ve 2 105 ton misir, 49 567 ton nohut, 6 931 ton tütün, 704 ton seker pancari, 1 471 ton hashas üretilmek tedir.Sulamaya gerek duymayan nohut, özellikle merkez ve Banaz ilçelerinde yogun olarak üretilmektedir.